Nagrodę Krajobrazową Rady Europy za 2013 rok otrzymał projekt Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych realizowany w Przemkowskim Parku Krajobrazowym. Wręczenie nagrody nastąpiło w czerwcu, podczas odbywającej się we Wrocławiu specjalnej konferencji. Zaprezentowane zostały na niej wszystkie projekty zgłoszone przez strony Europejskiej Konwencji Krajobrazowej do III edycji Nagrody Krajobrazowej Rady Europy.
Nagroda Krajobrazowa Rady Europy przyznawana jest za wzorcowe działania związane z ochroną i zarządzaniem krajobrazem, tworzeniem nowych krajobrazów, podnoszeniem wartości krajobrazowych lub odnową zdewastowanych terenów. Jest to honorowe wyróżnienie na poziomie międzynarodowym dla inicjatyw, które podejmowane są w celu ochrony i zachowania jakości krajobrazu. Nagroda jest przyznawana za zgodność z celami Rady Europy na rzecz praw człowieka, demokracji i zrównoważonego rozwoju i promuje działania zmierzające do poprawy cech krajobrazu otoczenia ludzi.
Przemkowskie Bagno
Laureatem III edycji Nagrody Krajobrazowej Rady Europy został Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych za zrealizowanie projektu „Zachowanie wartości krajobrazowych i ekologicznych doliny nizinnej rzeki Szprotawa – użytek ekologiczny Przemkowskie Bagno – Przemkowski Park Krajobrazowy”. Projekt obejmował działania z zakresu czynnej ochrony przyrody i zrównoważonego rozwoju. Dzięki tym działaniom kształtowany i zachowywany jest krajobraz doliny nizinnej rzeki Szprotawy razem z obszarami wodnymi i wodno-błotnymi w zlewni rzeki Bóbr. Nagrodzony projekt obejmuje obszar około 1800 hektarów łąk, które do lat 90. XX wieku były zajmowane i niszczone przez stacjonujące wojska sowieckie, gdyż był to teren poligonu.
Rozległe łąki, szuwary trzcinowo-turzycowe oraz zarośla wierzbowe na użytku ekologicznym Przemkowskie Bagno – to jedna z największych na Dolnym Śląsku ostoi żurawia, derkacza, świerszczaka, świergotka łąkowego oraz wąsatki. Obszar ten zamieszkuje wiele gatunków ssaków, m.in. jeleń europejski, sarna, dzik, jenot, kuna leśna, tchórz i lis.
Podczas spotkań na wrocławskiej międzynarodowej konferencji zorganizowanej z udziałem przedstawicieli ponad 30 krajów należących do Rady Europy przedstawione zostały wszystkie projekty, które zostały zakwalifikowane do III edycji Nagrody Krajobrazowej. Była okazja do poznania portugalskich działań na jednej z wysp Azorów. Można było zapoznać się z projektem kulturowo-przyrodniczym z Czech. O swoich działaniach opowiadali przedstawiciele Irlandii. Włosi przedstawili niezwykle ciekawy projekt zagospodarowania ziemi należącej wcześniej do sycylijskiej mafii. Swoje prezentacje mieli również Islandczycy, Serbowie, Słowacy, Belgowie, Litwini, Rumuni, Holendrzy, Finowie, Brytyjczycy… W zasadzie wszystkie działania, z którymi można się było zapoznać, należy uznać za bardzo ciekawe. Tym bardziej gratulacje należą się Polakom, że to nasz projekt – działania Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych – został uznany za wzorcowy, najciekawszy, godny zwycięstwa w tym niezwykłym konkursie. Warto jednak przypomnieć, że efekty zrealizowanego projektu były doceniane już wcześniej. W 2012 roku Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych został uhonorowany pierwszą nagrodą w ramach konkursu Polska Nagroda Krajobrazowa. Rok wcześniej otrzymał tytuł lidera ekologii.
Piotr Śnigucki, dyrektor DZPK, podczas prezentacji nagrodzonego projektu na spotkaniu we Wrocławiu.
Zaufanie Romów
Uczestnicy wrocławskiego spotkania mieli okazję do osobistego obejrzenia Przemkowskiego Bagna. Zobaczyli, co zostało tam zrobione w ciągu ostatnich 15 lat.
– Na wymiar ochrony parków krajobrazowych składają się cztery elementy: przyrodnicze, historyczne, kulturowe i krajobrazowe – mówił Piotr Śnigucki, dyrektor Dolnośląskiego Zespołu Parków Krajobrazowych. – O nich wszystkich trzeba pamiętać. I wydaje mi się, że udaje się nam to robić. Przywrócenie przyrodzie olbrzymich terenów to nie jest jedyny wymierny efekt, gdyż park krajobrazowy ściętą trzcinę sprzedaje na pokrycia dachowe, a ze skoszonej trawy produkuje biomasę, którą opala swe ośrodki. Na obszarze użytku ekologicznego Przemkowskie Bagno z terenowych zajęć edukacyjnych rocznie korzysta ponad półtora tysiąca dzieci i młodzieży z Dolnego Śląska.
Ważnym elementem, na który zwrócona została uwaga podczas wręczania Nagrody Krajobrazowej, była sprawa współdziałania z mniejszością Romów, których DZPK zatrudnił przy pracach w parku.
– Przekonanie Romów do współpracy, do tego, żeby nam zaufali, nie było łatwe, ale się udało – mówił dyrektor Śnigucki. – Udało się ich zaktywizować. Dajemy im pracę przy karczowaniu terenu. Jednocześnie oni do swoich celów mogą wykorzystać pozyskaną biomasę. Romowie z Przemkowa chętnie i z zaangażowaniem pracują na rzecz parku. My też jesteśmy zadowoleni.
Bunkry i wyspy lęgowe
Celem prac na terenie Przemkowskiego Parku Krajobrazowego było przywrócenie wybranym obszarom struktury najlepszej przyrodniczo. Pracownicy DZPK za taki uznali obraz, jaki był w latach 80. XIX wieku. Wprowadzenie innowacyjnych, efektywnych i kompleksowych rozwiązań w ochronie środowiska i krajobrazu okazało się sukcesem. Między innymi zachowane zostały ostoje ptaków. Odtworzono starorzecze, zebrane zostały osady z koryta zanikającego cieku wodnego, położonego między rzeką Szprotawą a kanałem północnym, z których utworzono wyspy lęgowe dla ptaków, m.in. czapli, łysek i głowienek. Odtworzono również naturalne tarliska dla ryb, m.in. karasia złotego i lina, oraz siedliska dla rozrodu płazów, w tym gatunków objętych programem Natura 2000 – traszki grzebieniastej i kumaka nizinnego. Odbudowa drobnych urządzeń hydrotechnicznych umożliwiła magazynowanie ogromnych ilości wody (około 3 mln metrów sześciennych). Zadowolone są i ptaki, i mieszkańcy czterech miejscowości, w których zmniejszono zagrożenie powodziowe.
Na początku XX wieku bagna i łąki przemkowskie były jednym z najważniejszych miejsc lęgowych ptaków wodno-błotnych na Dolnym Śląsku. Wówczas licznie gniazdowały tu płaskonosy, cyranki, derkacze, kropiatki, kuliki wielkie, rycyki, krwawodzioby i kszyki, a także nielicznie bataliony i kulony.
Prezentując prace na terenie Przemkowskiego Parku Krajobrazowego, dyrektor Piotr Śnigucki mówił też o tym, że przywrócenie przyrodzie olbrzymich terenów to nie jedyny wymierny efekt ostatnich 15 lat. Część posowieckich bunkrów została wyremontowana, przerobiona i przystosowana dla nietoperzy. Zainicjowano powołanie grupy producentów rolnych (hodowla bydła, które jest wypasane na „odrestaurowanych” terenach). Nawiązana została stała współpraca z pszczelarzami. Stworzonych zostało prawie 40 miejsc pracy, nie licząc aktywacji zawodowej Romów.
Tomasz Miarecki
Europejska Nagroda Krajobrazowa
Zgodnie z zapisami Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, Nagroda Krajobrazowa może być przyznana lokalnym lub regionalnym organom lub ich stowarzyszeniom, organizacjom pozarządowym oraz lokalnym lub regionalnym organom transgranicznym. Nagroda przyznawana jest za działania związane z tworzeniem nowych krajobrazów, podnoszeniem wartości krajobrazowych lub odnową zdewastowanych terenów. Wysoko cenione są również projekty, które angażują lokalną społeczność. Inicjatywy te mogą być związane ze wszystkimi typami krajobrazów – miejskimi, wiejskimi, podmiejskimi, przemysłowymi, zdegradowanymi, naturalnymi, górskimi, nadbrzeżnymi, kulturowymi itp.
Do konkursu zgłaszane są projekty uznane za najlepsze w danym kraju. W chwili przedstawienia kandydatury do Sekretariatu Rady Europy projekt musi być zakończony i dostępny dla społeczeństwa przez co najmniej trzy lata.