Pierwsze w historii spotkanie potomków i członków rodzin malarzy – twórców „Panoramy Racławickiej”, otwarcie ekspozycji „Od szkicu do panoramy”, wystawa plenerowa pokazująca skomplikowane powojenne losy płótna, konkurs filmowy „Moja Panorama” oraz ogólnopolska kampania reklamowa – to najważniejsze wydarzenia obchodów 40-lecia „Panoramy Racławickiej” we Wrocławiu.
„Panorama Racławicka” powstała w latach 1893–1894 we Lwowie. Upamiętnia zwycięską bitwę pod Racławicami (4.04.1794) stoczoną między wojskami powstańczymi pod wodzą Tadeusza Kościuszki a armią rosyjską. Pomysłodawcą „Panoramy Racławickiej” był znany lwowski malarz Jan Styka (1858–1925), który zaprosił do współpracy wybitnego batalistę Wojciecha Kossaka (1856–1942). Pomagali im Ludwik Boller, Tadeusz Popiel, Zygmunt Rozwadowski, Teodor Axentowicz, Włodzimierz Tetmajer, Wincenty Wodzinowski i Michał Sozański.
„Panorama Racławicka” dotarła do Wrocławia w 1946 r., jednak na udostępnienie jej publiczności trzeba było czekać prawie 40 lat. Niewygodna tematyka obrazu – triumf polskiego oręża nad wojskami rosyjskimi – wywoływała obawy ówczesnych władz, które zwlekały z podjęciem decyzji o jego prezentacji. Przez cały ten czas jednak prowadzone były starania o wystawienie monumentalnego obrazu. Już w 1947 r. powstała Komisja Odnowienia Panoramy Racławickiej, w 1956 r. powołany został 2. Komitet Odbudowy Panoramy Racławickiej. Rok później ogłoszono konkurs na projekt rotundy. Autorami zwycięskiego projektu byli Ewa i Marek Dziekońscy. Budowę rotundy rozpoczęto w 1966 r. Jej konstrukcję według projektu inż. Jana Weryńskiego wzniesiono w rekordowym tempie pomiędzy 12 i 23 czerwca 1967 r. Przez kolejne 12 lat budynek trwał jednak w stanie surowym.
Zmiany polityczne i wydarzenia Sierpnia 1980 r. doprowadziły w końcu do długo wyczekiwanej decyzji o konserwacji i udostępnieniu „Panoramy Racławickiej”. Konserwację płótna rozpoczęto 1 grudnia 1981 r., a już 13 grudnia ogłoszony został stan wojenny. Zespół konserwatorów po kierownictwem Stanisława Filipiaka robił wszystko, by prace nie uległy przerwaniu. Pełniono dyżury nocne w pracowni w obawie przed jej zamknięciem.
Po ponad czterech latach ciężkiej pracy Społecznego Komitetu Panoramy Racławickiej pod przewodnictwem prof. Alfreda Jahna, Zespołu Realizacyjnego kierowanego przez Danutę Wielebińską i Zespołu Konserwatorów dowodzonego przez Stanisława Filipiaka 14 czerwca 1985 r. uroczyście otwarto „Panoramę Racławicką”. Od razu stała się ona najważniejszą atrakcją turystyczną miasta i wciąż cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem zwiedzających. Do dziś odwiedziło ją 12 milionów widzów. Najwięcej osób zobaczyło „Panoramę Racławicką” w 1988 r. – 508 882 osoby, najmniej w roku pandemii – „zaledwie” 60 875. Ostatnie lata to znaczny wzrost frekwencji. W 2023 i 2024 Muzeum „Panorama Racławicka” zanotowało drugi i trzeci wynik w swojej historii (w 2023 r. – blisko 477 tysięcy zwiedzających, a w 2024 r. ok. 472 tysiące).
W uroczystościach jubileuszowych, które odbyły się 14 czerwca 2025 r., wzięły udział osoby najbardziej zasłużone, dzięki którym możliwe stało się przywrócenie „Panoramy Racławickiej” społeczeństwu w 1985 r. Wśród zaproszonych gości znaleźli się: inż. arch. Ewa Dziekońska – współprojektantka budynku, inż. Jan Weryński – autor projektu konstrukcyjnego, konserwatorzy, którzy przygotowywali płótno do ekspozycji, a także m.in. kierowca, który przywoził „Panoramę Racławicką” do Wrocławia po wywiezieniu jej do Warszawy. Nie zabrakło także byłych i obecnych pracowników Muzeum „Panoramy Racławickiej” Oddziału Muzeum Narodowego we Wrocławiu, którzy przez cztery dekady z wielkim oddaniem i troską dbali o stan obrazu oraz komfort milionów zwiedzających.
Po raz pierwszy w historii „Panoramy Racławickiej” we Wrocławiu doszło do spotkania potomków i członków rodzin malarzy – twórców tego wyjątkowego dzieła. Wzięli w nim udział przedstawiciele rodzin: Styków, Kossaków, Axentowiczów, Rozwadowskich, Sozańskich, Tetmajerów i Wodzinowskich.
Honorowy patronat nad wydarzeniami jubileuszu 40-lecia „Panoramy Racławickiej” we Wrocławiu objęła minister kultury, która wręczyła medale „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” najbardziej zasłużonym dla Panoramy osobom. Złote odznaczenia otrzymali Ewa Dziekońska, która wraz z mężem Markiem Dziekońskim, zaprojektowała budynek Panoramy Racławickiej i Jan Weryński, autor konstrukcji budynku. Maria Kubaczka Regulińska, konserwatorka wyróżniona została srebrnym medalem, a Beata Stragierowicz, kustoszka Muzeum Narodowego we Wrocławiu, brązowym. Natomiast prezydent Wrocławia wręczył medale Meritio de Wratislavia – Zasłużony dla Wrocławia Wiktorii Filipiak-Marszalskiej, kierowniczce Muzeum „Panorama Racławicka” i Izabeli Trembałowicz-Chęć, eduktorce Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Z kolei „Laur Wrocławia”, najważniejsze wyróżnienie przyznawane co roku przez Towarzystwo Miłośników Wrocławia instytucjom lub osobom zasłużonym dla miasta Wrocławia, przyznano zespołowi konserwatorów „Panoramy Racławickiej” pod kierownictwem Stanisława Filipiaka. Podczas uroczystości na ścianie Małej Rotundy odsłonięto tablicę upamiętniającą konserwatora Stanisława Filipiaka, w latach 1981–1985 kierownika Zespołu Konserwatorów Pracowni Konserwacji „Panoramy Racławickiej”.
Również 14 czerwca 2025 r. w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego we Wrocławiu otwarta została wystawa „Od szkicu do panoramy” [15.06–12.10.2025], na której pokazane są szkice, rysunki koncepcyjne i przygotowawcze ukazujące proces twórczy stojący za monumentalną „Panoramą Racławicką” Jana Styki i Wojciecha Kossaka. Najważniejszym punktem wystawy, wokół którego zbudowana została cała narracja, jest „Mała Panorama Racławicka” – wypożyczona z prywatnej kolekcji.
Wrocławianie i turyści mogą poznać skomplikowane losy „Panoramy Racławickiej” dzięki prezentacji plenerowej, która udostępniona została na Skwerze Wrocławianek. Muzeum Narodowe we Wrocławiu przygotowało również konkurs filmowy „Moja Panorama” i prosi o podzielenie się swoimi osobistymi wspomnieniami związanymi z „Panoramą Racławicką”. Na zwycięzcę czeka nagroda w wysokości 10 tys. złotych, zdobywca drugiego miejsca otrzyma 5 tys., a trzeciego 2 tys. złotych. (MNR)
